Henry Foster’ın “Modern Irak’ın Doğuşu” adlı kitabı, aslında sadece Irak’ın kuruluş hikâyesini anlatmıyor. Aynı zamanda bugünün Irak’ını, yaşadığımız sorunları ve özellikle Türkmenlerin neden sürekli geride bırakıldığını anlamamız için güçlü bir mercek sunuyor.
Çünkü Irak’ın modern devlet olarak kurulduğu yıllara baktığımızda, karşımıza şu gerçek çıkıyor: Irak, doğduğu andan itibaren eksik kurulan bir devlettir. Ve bu eksikliğin faturası, en çok da Türkmenlerin önüne konmuştur.

Birinci Gerçek:
Irak daha kurulurken bazı kimlikler öne çıkarıldı, bazıları görmezden gelindi. Foster’ın satır aralarında açıkça görülen bir durum var: 

• İngilizler devleti kurarken
• kimin söz sahibi olacağını,
• kimin geri planda kalacağını
önceden belirlemişlerdi.

Arap elitleri öne çıkarıldı. Bazı aşiret yapıları sisteme dahil edildi. Bazı etnik gruplar pazarlıklara oturtuldu. Ama Türkmenlerden neredeyse hiç söz edilmedi. Bu, tesadüf değil; tamamen siyasi bir tercihti. Çünkü Türkmenler, İngiliz politikalarının istediği türden “bağımlı bir ortak” değildi. Bu yüzden devletin kuruluş masasına davet edilmediler.

Sonuç: Bizler, devletin kuruluş belgesinde, kilit noktalarında ve güç dağılımında yoktuk.

İkinci Gerçek:
Kuruluşa katılmayanın geleceğe etkisi sınırlı olur.Irak’ın ilk anayasası yazılırken, ordu oluşturulurken, sınırlar belirlenirken, idari yapılar kurulurken…Türkmenler yoktu. O günün şartlarında bunun anlamı şuydu: “Temel atılırken bulunmayanın, bina yükselirken de sözü olmaz.” Bugün hâlâ yaşadığımız siyasi haksızlıkların kökü tam da burada yatıyor. Bu, Saddam dönemiyle başlayan bir süreç değil. 2003 sonrası ortaya çıkmış bir sorun da değil. Kökü, Irak’ın ilk kurulduğu yıllarda atılmıştır.

Üçüncü Gerçek:
Foster’ın kitabı Türkmenlere önemli bir ders veriyor. Kitabı okurken bir Türkmen olarak insan ister istemez şunu düşünüyor:

• “Biz bugün nerede duruyoruz?”
• “Neden haklarımız sürekli tartışma konusu?”
• “Neden bir türlü merkezde olamıyoruz?”

Foster’ın anlattığı tarih bize şunu öğretiyor:
Eğer bir millet kendi projesini oluşturmazsa, kendi temsil mekanizmasını kurmazsa, kendi sözünü yüksek sesle söylemezse, başkalarının projelerinin içinde “yan unsur” olur.

Bugün Irak siyasetinde Türkmenlerin yaşadığı sıkışmışlık, biraz da bu tarihsel mirasın devamıdır.

Peki, buradan ne sonuç çıkarmalıyız?
1. Türkmenlerin önce kendi içinde birlik üretmesi şarttır
Tarih açıkça gösteriyor: Dağınık bir toplumdan güçlü bir siyasi yapı çıkmaz. Bir miletin sesini yükselten şey: popülasyon değil, örgütlülük, ortak akıl, ortak dil, ortak hedeflerdir. Bugün bizi zayıflatan şey sayımız değil; birlik olamayışımızdır.

2. Kişilere değil, kurumlara dayalı bir Türkmen hareketi gerekiyor
Irak’ta en zengin dönemi bile kişiler üzerinden kurulan yapılar çökünce bitti. Biz aynı hatayı tekrar edemeyiz. Türkmenlerin geleceği: kurumsal yapılar, düşünce üretim merkezleri, güçlü medya, diplomasi yeteneği olmadan değişmez. Bugün en büyük ihtiyacımız: Kişilere değil, kurumlara yaslanan bir Türkmen aklı

3. Türkmenler kendi “kuruluş belgesini” üretmek zorunda
Irak 1921’de İngiliz aklıyla kuruldu. Biz 2026’e giderken kendi geleceğimizi kendi elimizle kurmalıyız. Bu; bir deklarasyon olabilir, strateji belgesi olabilir, siyasi çerçeve olabilir…Ama mutlaka olmalıdır.
Türkmenlerin Irak’taki rolünü yeniden tanımlayan bir kurucu vizyona ihtiyacımız var.

Sonuç: Foster’ın kitabı geçmişi değil, bugünü anlatıyor
“Modern Irak’ın Doğuşu” bize şunu söylüyor: Biz devletin kuruluşunda yoktuk, ama geleceğin kuruluşunda olabiliriz. Yeter ki bunu isteyelim ve planlayalım. Bu kitap, Türkmenlere bir uyarı da yapıyor: “Tarih seni masadan kaldırdıysa, yeniden o masaya oturmanın tek yolu “birlik, akıl, proje ve iradedir.” Irak değişiyor.

Dün kurulan dengeler bugün ayakta değil. Yarın yeni bir Irak doğacaksa…O Irak’ın içinde Türkmen kimliği, Türkmen kültürü, Türkmen siyaseti, Türkmen iradesi mutlaka yer almalıdır. Ve bu kez, kimse bizim adımıza karar vermemelidir.

m